Hopfieldova mreža, koju je 1982. godine predstavio fizičar Džon Hopfild, predstavlja povratnu veštačku neuronsku mrežu sposobnu da funkcioniše kao sistem asocijativnog pamćenja. Ona funkcioniše tako što skladišti obrasce na način koji omogućava da se čak i nepotpuni ili šumom iskrivljeni ulazi transformišu u potpuno rekonstruisane memorijske konfiguracije, kroz proces dinamičkog opuštanja ka atraktorskim stanjima (Hopfield, 1982). Iako potiče iz oblasti računarske neuronauke, ovaj model otkriva izuzetnu simboličku rezonancu sa Jungovom vizijom psihe, naročito sa dinamikom kolektivnog nesvesnog, emergencijom arhetipova i teleološkom prirodom individuacije. Ovakav transdisciplinarni dijalog ne pokušava da svede jedno polje na drugo, već da obe oblasti obogati putem simboličkih korespondencija i teorijskih analogija.
Jung je psihu zamišljao kao samoregulišući sistem sastavljen od svesnih i nesvesnih sadržaja, organizovanih oko arhetipskih struktura koje usmeravaju psihički razvoj i davanje značenja. Ti arhetipovi—kao što su Senka, Anima/Animus i Sopstvo—nisu fiksne forme, već dinamička polja potencijala, koja se konsteluju kao odgovor na psihičku tenziju, životne okolnosti i simbolički angažman (Jung, 1959/1968, CW 9i, §4–10). Poput atraktorskih dinamika u Hopfieldovoj mreži, gde se sistem konvergira ka stabilnom stanju u zavisnosti od početnog ulaza i prethodnih memorijskih tragova, psiha teži ka razrešenju psihičkih tenzija gravitacijom ka arhetipskim konfiguracijama koje nude simboličku koherentnost. Obrasci skladišteni u Hopfieldovoj mreži su distribuirani, što znači da svaka jedinica (ili sinapsa ili neuron) nosi samo fragment svakog pamćenja; ova distribuirana priroda odražava Jungovu predstavu kolektivnog nesvesnog kao nelokalizovanog, zajedničkog supstrata simboličkog potencijala koji prevazilazi individualno.
Proces pomoću kog Hopfieldova mreža priziva memorijski obrazac iz nepotpunog nagoveštaja podseća na Jungovu metodu amplifikacije. U analitičkom radu, slika iz sna ili fragment fantazije se ne tumače izolovano, već se obogaćuju putem kulturnih, mitoloških i ličnih asocijacija sve dok se ne razotkrije dublja simbolička struktura. Ova metoda teži da iz nepotpunog psihičkog materijala izvuče latentni arhetipski obrazac, kao što Hopfieldova mreža stabilizuje puni memorijski zapis iz degradiranog ulaza. Psiha, takođe, dovršava obrasce—simbolički, emocionalno i imaginativno—kroz susret sa nesvesnim. Snove, simptome i fantazije možemo posmatrati kao delimične manifestacije dubljih psihičkih atraktora koji u terapeutskom prostoru konstituišu značenje.
Nadalje, energetska funkcija koja vodi Hopfieldovu mrežu ka stabilnim minimumima—matematička reprezentacija težnje sistema da razreši unutrašnju tenziju—konceptualno je vrlo srodna Jungovoj ideji psihičke ravnoteže. Jung je smatrao da psiha funkcioniše teleološki: teži ka balansu između suprotnosti, integraciji nesvesnih sadržaja i realizaciji Sopstva kao regulativnog totaliteta (Jung, 1951/1970, CW 11, §755). Psihički konflikt, u jungovskoj terminologiji, odražava tenziju između kompleksa ili suprotstavljenih stavova unutar psihe, a njegovo razrešenje često podrazumeva simboličku transformaciju koja umanjuje psihičku tenziju. Slično tome, dinamika Hopfieldove mreže služi minimizaciji unutrašnje energije, vodeći ka stabilnoj i smislenoj konfiguraciji.
Ova energetska analogija nije samo metaforična. Jungova upotreba energetskog jezika—ukorenjena u njegovom ranom medicinskom i psihofizičkom obrazovanju—uvek je nosila kako psihološki tako i kvazi-fizički značaj. On je zamišljao psihu kao operativnu u polju potencijalnosti, u kojem libido (kao psihička energija) teče, vezuje se ili se inhibira u skladu sa simboličkim strukturama i ličnom istorijom. U Hopfieldovom modelu, energija nije metafora već stvarna matematička funkcija; ipak, kada se ovaj model posmatra kroz simboličku prizmu, konvergencija ka atraktorskim stanjima može se shvatiti kao metafora za psihičku simbolizaciju—sleganje nesvesnog materijala u smislene svesne konfiguracije.
Možda je najinspirativnije ovde videti Hopfieldovu mrežu kao model distribuiranog pamćenja koja implicira izazov linearnoj ili ego-centričnoj predstavi kognicije. Jung, naročito u kasnijem radu i u saradnji s fizičarem Wolfgangom Paulijem, predložio je da arhetipovi nisu svedivi na nasledne slike ili reifikovane instinkte, već da su polja verovatnoće i simboličkog potencijala—slična atraktorskim bazenima u kompleksnim sistemima. Ta arhetipska polja strukturiraju i subjektivno i objektivno iskustvo, posredujući sinkronicitete, simboličku percepciju i tok individuacije. U njihovoj prepisci, Pauli i Jung spekulisali su o „psihoidnoj“ realnosti u kojoj um i materija dele dublji poredak—oblik unificiranog polja ili akauzalnog principa povezivanja (Meier, 2001). U tom svetlu, Hopfieldova mreža može se posmatrati kao pojednostavljena analogija za način na koji psiha (a možda i kosmos…) organizuje pamćenje i formu kroz obrasce dinamike unutar polja.
Naravno, Jung nikada nije tvrdio da psiha funkcioniše prema pravilima računarskih sistema. Njegova psihologija bila je fenomenološka i simbolička, a ne algoritamska. Ipak, ova analogija dobija na značaju kada se uoči da se oba sistema—Hopfieldove mreže i jungovska psihologija—bave prizivanjem smislene konfiguracije iz haotične ili nediferencirane pozadine. Kao što neuronski obrasci stabilizuju poznata sećanja, tako se i psiha kristališe oko simboličkih formi koje donose koherenciju iskustvu. Te forme, kako je Jung primetio, najčešće izranjaju u periodima psihološke krize, kada ego ne može da sadrži emergentni materijal i biva primoran da se direktno suoči sa nesvesnim. U takvim trenucima, arhetip—poput stabilnog atraktora u Hopfieldovoj mreži—organizira psihu oko novog obrasca, potencijalno transformišući percepciju i identitet.
Iz terapijske perspektive, ova analogija podstiče razmišljanje o ulozi analitičara. U vođenju pacijenta kroz simboličke asocijacije, tumačenje snova i navigaciju unutrašnjeg konflikta, analitičar funkcioniše slično operatoru koji uvodi blage perturbacije u sistem—stimulativno prizivajući zaboravljene putanje, nudeći fragmente uvida i prisustvujući dok se psiha reorganizuje. Terapeutski kontejner, u tom smislu, postaje mesto dinamičke stabilizacije, gde prethodno haotičan ili disociran sadržaj može pronaći simboličku koherentnost.
Savremeni interdisciplinarni mislioci kao što su Jan Mcekgilkrajst (2019) i Tomas Fuhs (2020) zagovaraju modele kognicije koji su inherentno relacijski, utelovljeni i poljski (u smislu fizičkog polja). Ovi pristupi odražavaju Jungovu ideju da psiha nije smeštena samo u glavi, već je ugrađena u relacione i simboličke matrice koje prevazilaze individualno. Hopfieldova mreža, iako još uvek mehanistička apstrakcija, može da anticipira ovu ideju modelujući pamćenje i kogniciju kao emergentne iz obrazaca povezanosti, a ne kao lokalizovane module. Kako dubinska psihologija nastavlja dijalog sa neuronaukom, teorijom kompleksnosti i informacijskim modelima, ovakvi metaforički mostovi postaju sve korisniji—ne da bi se psiha svela na mašinu, već da bi se kroz tehnološke metafore osvetlile simboličke strukture koje je Jung naslućivao mnogo pre nego što su neuronske mreže bile formalizovane.
Tako Hopfildova mreža, kada se čita simbolički, nudi tehnološku analogiju za ključne jungovske dinamike: dovršavanje obrasca iz delimičnog inputa, arhetipske atraktore, minimizaciju energije i distribuirano, nelokalno pamćenje. Te strukturne srodnosti ne impliciraju identitet funkcije, ali ukazuju na zajedničku gramatiku organizacije—onu koja može produbiti naše razumevanje načina na koji značenje izranja iz haosa i kako psiha, poput svakog kompleksnog sistema, teži koherenciji kroz simboličku formu.
Reference:
Hopfield, J. J. (1982). Neural networks and physical systems with emergent collective computational abilities. Proceedings of the National Academy of Sciences, 79(8), 2554–2558. https://doi.org/10.1073/pnas.79.8.2554
Jung, C. G. (1951/1970). Aion: Researches into the Phenomenology of the Self (R. F. C. Hull, Trans.). In Collected Works of C. G. Jung, Vol. 9ii. Princeton University Press.
Jung, C. G. (1959/1968). The Archetypes and the Collective Unconscious (R. F. C. Hull, Trans.). In Collected Works of C. G. Jung, Vol. 9i. Princeton University Press.
Meier, C. A. (Ed.). (2001). Atom and Archetype: The Pauli/Jung Letters, 1932–1958. Princeton University Press.
McGilchrist, I. (2019). The Master and His Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World (2nd ed.). Yale University Press.
Fuchs, T. (2020). Ecology of the Brain: The Phenomenology and Biology of the Embodied Mind. Oxford University Press.
PsyMultiverses 